راز رود، روایتی دیگر از موســیقی کهن ایران
یادداشتی به بهانه ی کنسرت موسیقی مقامی تنبور حیدر کاکی
علی اکبر مرادی: تنبور حسین رضایی نیا: دف
قدیمی ترین ســاز زهی مضرابــی ایران و مشــرق زمین تنبــور اســت. کاوش های باستان شناســانه قدمت این ساز را تا پنجهزار سال بیان داشته است. تنبور در هر سرزمین نام و نوایی خاص داشته و در بین اقوام ایرانی مانند بلوچ، خراسانی، کتولی، ترکمن، تالشی، آذری، کرد، لر و فــارس رواج دارد. از دیرباز از دو نوع تنبور به نام های تنبور خراسانی و تیسفونی در سرزمین ما یاد شده است. تنبور تیسفونی همان ُ تنبور کردی است که از هزار سال پیش تا به امروز ُکردان یارسان، نقشی قابل تمجید و ستایش در پاسداشت این ساز و مقامات کهن آن داشته اند. ُ در پنجاه سال اخیر تنبور کردی همدل بسیاری از اقوام و ملل دنیا گشــته و آرام آرام میرود تا جایگاه باستانی خود را دگر بار در جهان بیابد. ساز تنبور تنها یک ساز نیست، بلکه راوی یک 1 فرهنگ سترگ موسیقایی کهن در ایران است."علی اکبر مرادی" موســیقی دانی برجسته و ِ اســتاد کم نظیر تنبور و فرهنگ موســیقایی آن است. وی از کودکی با تنبور آشنا شده و با انتشار بیش از 25 اثر صوتی، کتاب صد درس شــیوه ی تنبور نوازی و تربیت شاگردان متعدد، ثبت و ضبط مقام هــای تنبور در خانــه ی فرهنگ های جهان در پاریس، ســخنرانی ها و اجرای کنســرت های پژوهشی و غیرپژوهشی در دانشگاهها و سالن های معتبر سراسر دنیا تحولی با هدف حفظ و اشاعه و معرفی فرهنگ موسیقایی تنبور به وجود آورده؛ به گونه ای کــه مجله ی معــروف "Songlines" ایشــان را به عنوان یکی از 50 نوازنده ی برتر دنیا معرفی کرده است. ســبک نوازندگی علی اکبر مــرادی روز به روز در بین نوازندگان جوان ترویج بیشــتری می یابد و میتــوان گفت به رایج ترین ســبک نوازندگی تنبور بدل شــده اســت. مرادی موســیقی دانی ّ اســت خلاق، دارای خصوصیت ساختار شکن و نوآور، ولی براســاس شناخت سنتها. وی نه تنها ِ موســیقی تنبور، بلکه بر ردیف موسیقی سنتی ُ دســتگاهی و انواع دیگر موسیقی اصیل کردی احاطه ی کامل دارد که این نکته سبب شده است در بداهه نوازی هایش نقاط مشترک فرهنگهای ِ مرتبط با موســیقی ً تنبور را کامال درک کند و با مدگردیهای هنرمندانه و بجا و مدلاسیونهای پیچیده با تکیه بر دانش موسیقایی و خلاقیتهای نوآورانــه اش هرازچندگاهی در کنســرتهایش طرحی نو در زمینه ی بداهه نوازی در می اندازد. از ویژگیهای نوازندگی او میتوان به مواردی از این جمله اشاره کرد: 1. سونوریته ی منحصربه فرد وگوشنواز؛ 2. تکنیکهای پیچیده ی نوازندگی و تزیینات مینیاتوری؛ 3. راســت و چپ هــای ظریــف و ریزهــا و گلریزهای متوالی؛ 4. تکیه هــا، کنده کاریهــا، اشــارات و پنجه کاریهــای متنــوع و پی درپــی به همراه ریتمهــای پیچیدهای که برگرفته از موســیقی تنبور هستند. این ویژگیها همه و همه دست به دســت هم داده اند تا بهترین نمونه های تکنوازی، آمیخته با تفکر و اندیشه را رقم زده و نابترین حالت ممکن از موسیقی خود را به شنونده ارائه دهد. شایان یادآوری اســت تکنوازی یا بداهه نوازی نقطه ی اوج موســیقی ایرانی و شــاید مهمترین جنبه ی موســیقی نزد همه ی فرهنگهاســت. جایگاه و تعریف بداهه نــوازی در بین هنرمندان متغیر است؛ زیرا هر هنرمندی به فراخور اندیشه و تفکر و مهارت نوازندگی و خلاقیت فردی ممکن اســت از یک فرهنگ موسیقایی روایتی متفاوت داشته باشد. امروزه درکنسرتها معمولا لا به لای تصانیف و قطعات ضربی بدیهه ســرایی بیشــتر پدیدار میشــود و به ندرت هنرمندان، کنسرتی را براساس بداهه نوازی برگزار میکنند؛ زیرا این نوع کنسرتها نیازمند دانش فزاینده ی موسیقایی و پیشینه ی قدرتمند فرهنگی تبحر در شــناخت فرهنگ موسیقایی خود و فرهنگهای مرتبط و بسط وگسترش آنهاست.
اما کنســرت دوشــنبه 5 خردادمــاه 1393استاد علی ِ اکبــر مــرادی بــا همراهی دف "حســین رضایی نیــا" در تالار وحــدت با حضور جمعی از استادان و صاحب نظران و عالقه مندان موسیقی در دو بخش اجرا شــد. بخش نخســت کنسرت با آوازی حماســی و با انتخاب گلچینی از اشعار فردوسی شروع شد و ســپس قطعه ی دوضربی با مدگردیهای پی درپــی در »ته رز«های (ته رز:واژه ای کردی به معنی مقام) "گل و دره"، "جنگه را" و "ســحری" اجرا شد و در ادامه ته رز "گل و دره" که زیر بنای بخش نخســت کنسرت بود، نمود پیدا کــرد و فراز و فرودها و تمام لاوچ هایش با ظرافتی هنرمندانه در این قســمت اجرا شــد. آهنگ "ســودای یار" نیز به زیبایی شــنونده ها را سرمســت تر کرد و قطعه ی "بت زیبای من" اجــرای متفاوتی بود کــه در نتیجه ی مدگردی از "گل و دره" به گوشــه هایی از دســتگاه نوا و فرود مجدد به "گل و دره" به طور ســیال و روان اتفاق افتاد. آخرین قطعه ی این بخش بداهه نوازی دیگری بود در فضای "گل و خاک" با اوزان تند و ریتمیک و ملودی های زیبا و مزین به تزیینات هنرمندانه و ریز و گلریزهای ممتد و متوالی که در اوج و بالاترین نت ها به پایان رسید. در بخــش دوم علی اکبر مــرادی رمز و رازهای رود را بــا نواهای دل انگیز و واریاســیونهایی از سحری و شاخوشــینی و چهارگاه و شوشتری و با پنجه ی محســور کننده و ریتم های پیچیده و مدگردی های منحصر به خــود روایت کرد. گویی گــذر زندگی خویش در کنــار آن رود قدیمی و سرنوشــت آن طبیعت زیبــا و آدم هایی را که به آنها عشق می ورزید و تمدن گمشده ی حاشیه اش را حکایت میکند و شــاید خود آن رود باشد که امروز آنچنان وسیع شده است که خود به وصال خود رسیده باشد یا مراحل سیر و سلوک درویش دل ریش را کــه به قول 3"هومان اســعدی" تاب گل ریزهای استاد را نیاورد. شایان یادآوری اســت تعدادی از قطعات این کنسرت که بر اساس شاهنامه ی فردوسی ساخته شــده بودند، در سال 1380 در ســالن رودکی به وســیله ی گروه "لاوچ" به سرپرستی علی اکبر مرادی به دور از هرگونه هیاهو و غوغای رسانه ای اجرا شده بود.
و در پایــان خداوند بزرگ را شــکرگزارم که بنده ی حقیر را به فراگیری ســاز تنبور رهنمون کرد و در این راه شــاگردی اســتاد برجسته ی تمام دورانش نصیبم شد.
پانوشت ها: 1. برگرفته از بروشور برنامه، نوشته ی علی اکبر مرادی. 2. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز به پاس خدمات و آثار فاخر به ایشان درجه یک هنری اعطا کرده است. 3. اشاره به یادداشتی از "هومان اسعدی" درباره ی این کنسرت؛ منتشرشده در سایت "nay.ir" مورخ 6 خردادماه 1
منبع: ماهنامه هنر موسیقی شماره 142